Zapal świeczkę i zatrzymaj się.
Gdzieś na obrzeżach naszego ja,
żyją oni – cisi – niewidzialni.
A może tylko pamięć w nas trwa?
Mirosław Stefanek 2012
Dzisiaj Zaduszki – to jest dobry dzień, by poczytać o Piotrkowskich Powązkach.
Cmentarz w Piotrkowie Trybunalskim ma bardzo ciekawą i zacną historię. Nagrobki tworzyli m.in. tacy artyści jak: Juliusz Cengler , Andrzej Pruszyński, Henryk Żydoka, Paweł Płecki, Jan Rudnicki, Wacław Konopka, Bolesław Syrewicz, J. Norblina, mieszkający w Piotrkowie znamienici kamieniarze – bracia Władysław i Józef Karbowscy.
Na początek trochę historii… Już od średniowiecza rozpoczęło się wyprowadzanie cmentarzy poza teren miasta. Do tej pory zmarli byli chowani w okolicach kościoła, a co zamożniejsi w samym kościele. Jakie to niosło skutki, nie trzeba chyba pisać. Wspomnę tylko, że Europę nawiedzały regularne i zbierające olbrzymie żniwo epidemie. Także w Piotrkowie – zwanym dzisiaj Trybunalskim, przyszedł czas na nowy – zlokalizowany poza murami miasta cmentarz. Podobno pierwszy pochówek odbył się tu już w 1796 roku, a od 1830 roku na cmentarzu regularnie chowano zmarłych.
Nekropolia została podzielona na trzy cmentarze, tj.: rzymskokatolicki, ewangelicko – augsburski oraz prawosławny.
Nieco z boku został ulokowany Nowy Cmentarz Żydowski, o którym niedawno pisałem tu-link.
Cytując wikipedię dalsza historia wyglądała tak:
————————-
„Pierwotnie na cmentarzu grzebano ubogich, szczególnie osoby zmarłe w czasie epidemii cholery. Zamożni mieszkańcy, co do zasady, aż do 1850 roku byli chowani na cmentarzach przykościelnych w obrębie granic miasta. W latach 1852–59 teren cmentarny został powiększony do 125 900 stóp kwadratowych (tj. około 1 ha) poprzez wykup kolejnych gruntów od prywatnych właścicieli[1]. W 1860 roku cmentarz otoczono ceglanym murem (wykorzystując częściowo cegły i kamienie z rozbiórki murów miejskich[4]) oraz wybudowano bramy, z których jedna prowadziła na cmentarz katolicki, zaś druga – na prawosławny. Cmentarz nie posiadał jeszcze wówczas wytyczonych alejek, pochówków dokonywano w sposób nieuporządkowany, zdarzały się przypadki wypasu na jego terenie bydła i wykopywania zwłok przez psy”.
————————-
W 1870 roku dokonano regulacji cmentarza – tj. wyrównanie terenu i podzielenie na kwatery. Więcej wiadomości na ten temat znajdziecie tu – link.
Szczególny rozkwit cmentarza nastąpił po utworzeniu w 1867 roku guberni piotrkowskiej, przez co miasto do odzyskania niepodległości w 1918 roku stało się jednym z najważniejszych ośrodków byłego zaboru rosyjskiego.
Tydzień temu miałem przyjemność uczestniczyć w wycieczce zorganizowanej przez Centrum Informacji Turystycznej, a po terenie cmentarza oprowadzał nas człowiek z olbrzymią wiedzą na temat naszej nekropolii – wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – pan Henryk Komar.
Zapraszam na fotorelację.
PS w opisach zdjęć podaję krótką informację o fotografowanych obiektach. Ale że, błądzić jest rzeczą ludzką, jeżeli więc pomyliłem się, proszę o poprawienie w komentarzu. M
PPS Relacja zawiera tylko część obiektów znajdujących się na cmentarzu. M
PPPS zdjęcia są mojego autorstwa, proszę o uszanowanie praw autorskich. M
![Po cmentarzu oprowadzał nas wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa pan Henryk Komar](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8780-Large-683x1024.jpg)
![Na konterfektach starych nagrobków możemy zobaczyć panującą w tym czasie modę.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8786-Large-1024x830.jpg)
![Pod koniec XIX wieku, teren cmentarza został wyrównany i podzielony na kwatery.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8787-Large-1024x683.jpg)
![Już tylko tydzień do Wszystkich Świętych.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8789-Large-Large-1024x683.jpg)
![Stare nagrobki przeplatają się z nowymi.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8794-Large-1024x683.jpg)
![Na niektórych nagrobkach pojawiają się kwiaty.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8795-Large-1024x683.jpg)
![A harcerze robią porządek na cmentarzu. Brawo młodzieży.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8840-Large-1024x683.jpg)
![Nagrobek Anny Hellwig - jednej z najbardziej utalentowanych polskich szachistek. Stąd szachy w centralnej części nagrobka.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8796-Large-1024x683.jpg)
![Warto wspomnieć o zmarłym w 1982 roku Adamie Trybusie - cichociemnym i dowódcą łódzkiego AK.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8797-Large-1024x683.jpg)
![Różne są interpretacje tego pomnika. Dla jednych to Matka Boska, ale dla drugich to zwykła płaczka. Bo w tych czasach płacz, głośny żal, zarezerwowany był dla kobiet.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8798b-Large-683x1024.jpg)
![Grób 10-letniego Stasia Peche. Znajoma rodziców - Maria Konopnicja, widząc ich żal, napisała wiersz, który został umieszczony na jego nagrobku.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8809b-Large-683x1024.jpg)
![Uznany za najcenniejszy obiekt nekropolii nagrobek trojga dzieci Kańskich.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8814b-Large-621x1024.jpg)
![_mg_8816b-large](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8816b-Large-582x1024.jpg)
![Nagrobek rodziny Spanów - właścicieli browaru i piotrkowskiego teatru, na scenach którego w swoim czasie występowała plejada znamienitych artystów.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8825-Large-683x1024.jpg)
Jako ciekawostkę napiszę, że Piotrków nie bez kozery nazywany jest miastem browarników. Od stuleci słynął ze smacznego piwa, a obecnie znajduje się tu jeden z prężniejszych zakładów produkujących piwo – Browar Cornelius i znany w całej Polsce browar rzemieślniczy – Jan Olbracht. Na piotrkowskiej starówce niedawno powstało muzeum browarnictwa – link.
![Nagrobek Karola Berdo.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8827-Large-683x1024.jpg)
Karol Berdo to kolejna fascynująca postać. Ostatni dowódca Jednostki Inwalidów i Weteranów Królestwa Polskiego, jednostki wojskowej istniejącej w XIX wieku, a pozwalającej dożyć godziwej śmierci starym żołnierzom, którzy w innym wypadku byliby pozostawieni sami sobie. Takie to czasy były. Jednostka ta m.in. podczas wybuchu Powstania Styczniowego ochraniała pałac w którym rezydował wielki książę Konstanty – namiestnik Królestwa Polskiego.
![Nagrobek Ludwika Morawskiego - Prezydenta Piotrkowa, w trudnych czasach gdy miasto było w zaborze rosyjskim.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8830-Large-683x1024.jpg)
![Grób Masalskich z widocznym kartuszem w postaci herbu.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8843-Large-683x1024.jpg)
![Najstarszy zachowany, pochodzący z 1848 roku nagrobek. Jest to grób Florentyny Zahorskiej, a pierwotnie stał w innym miejscu.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8845-Large-1024x683.jpg)
![Pomnik zasłużonej dla Piotrkowa rodziny Żarskich.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8847-Large-1024x683.jpg)
Rodzina Żarskich ma dosyć bogatą historię i duże zasługi dla miasta i kraju. Jednak ze względu na ich powiązania z komunistami, nazwisko to budzi bardzo duże kontrowersje. Jednak bezspornym jest fakt, że po wojnie Żarscy tak zubożali, iż ostatni z nich, Zbigniew, organizując pochówek żony, nie był w stanie uiścić opłaty. Niech spoczywają w pokoju.
![Bardzo popularnym sposobem zdobienia grobów w drugiej połowie XIX wieku było nawiązywanie do elementów naturalistycznych. Nieobrobione drzewa okolone bluszczem. Liście palmy oznaczają zwycięstwo, a kotwica symbol nadziei.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8852-Large-683x1024.jpg)
![Wybudowana przez ks. Juttnera kapliczka jest jedną z najcenniejszych budowli. Swoją stylistyką nawiązuje do starożytnej Grecji. Kilka lat temu została odnowiona z zewnątrz.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8856-Large-683x1024.jpg)
![Kaplica Juttnerów w środku.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8868-Large-683x1024.jpg)
![Na ścianach można jeszcze dostrzec elementy oryginalnej polichromii.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8870-Large-1024x683.jpg)
![Klepsydra - symbol upływającego czasu. Mężczyzna z kosą - chyba nie trzeba dalej pisać.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8862-Large-683x1024.jpg)
![Nagrobek zmarłego w 1915 roku artylerzysty austriackiego.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8876-Large-749x1024.jpg)
![Nagrobek brata Reymonta. Ich prawdziwe nazwisko brzmiało Rejment.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8886-Large-683x1024.jpg)
![Taki obelisk oznaczał gwałtowną śmierć. Choć nie musiało to oznaczać jakiś wypadek. Zmarły odszedł dla jego bliskich za szybko.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8890-Large-683x1024.jpg)
![Jedna z bocznych alejek.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8892-Large-1024x683.jpg)
![Piotrków był miastem wielu kultur. Żyli tu i umierali Polacy, Rosjanie, Żydzi, Ormianie i Niemcy.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8894-Large-683x1024.jpg)
![Sarkofagi swoją stylistyką nawiązywały do wzorów klasycyzmu - starożytnej Grecji i Rzymu.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8895-Large-683x1024.jpg)
![Podwójne insygnia śmierci były stosunkowo rzadko stosowane. Takie istnieją na nagrobku Pogorzelskich. Są to skrzyżowane piszczele i odwrócone pochodnie.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8899-Large-683x1024.jpg)
![Jedna z alejek.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8902-Large-1024x683.jpg)
![Część prawosławna z charakterystycznymi krzyżami.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8907-Large-1024x683.jpg)
![Grób i kaplica 17-letniej Tatiany Maksimownej Andriewy.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8909-Large-683x1024.jpg)
![Warto też wspomnieć o największym darczyńcy, również tu spoczywającym - Witoldzie Gillerze.](http://lifeistravel.eu/wp-content/uploads/2016/11/MG_8877-Large-683x1024.jpg)
Tu spoczywa Witold Giller – oficer i uczestnik II wojny światowej. Największy donator cmentarza. Zapisał w testamencie 1/4 swojego majątku (tj. około dwustu pięćdziesięciu tys. zł) Towarzystwu Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – na rzecz renowacji zabytkowych nagrobków.
Na koniec zapraszam na chwilę z niezrównanym przewodnikiem panem Henrykiem Komarem, który opowiada o jeszcze jednym ciekawym obiekcie – o Kaplicy Burghardów.
Moi drodzy, to tylko część piotrkowskiej nekropolii, mam nadzieję, że zainteresowałem Was tym tematem. A chcących wspomóc działalność Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – zajmującego się renowacją starych nagrobków, zapraszam na ich stronę internetową – link.
…
Komar był inicjatorem nadania rondu na Dmowskiego i AK imienia rodziny Żarskich .
Taki pomysł to komunistyczna paranoja rekomunizacji
Zgadzam się z tą tezą. Ale też trzeba uczciwie napisać, że jest pasjonatem historii i wiele zrobił dla piotrkowskiej nekropolii. Pozdrawiam.
Comments are closed.