Przechadzka po Piotrkowskich Powązkach A.D. 2016…

2
1747
A w nocy zmarli wychodzą przed swoje groby i tęsknie spoglądają na światła miasta…

Zapal świeczkę i zatrzymaj się.
Gdzieś na obrzeżach naszego ja,
żyją oni – cisi – niewidzialni.
A może tylko pamięć w nas trwa?

Mirosław Stefanek 2012

Dzisiaj Zaduszki – to jest dobry dzień, by poczytać o Piotrkowskich Powązkach.
Cmentarz w Piotrkowie Trybunalskim ma bardzo ciekawą i zacną historię. Nagrobki tworzyli m.in. tacy artyści jak: Juliusz Cengler , Andrzej Pruszyński, Henryk Żydoka, Paweł Płecki, Jan Rudnicki, Wacław Konopka, Bolesław Syrewicz, J. Norblina, mieszkający w Piotrkowie znamienici kamieniarze – bracia Władysław i Józef Karbowscy.

Na początek trochę historii… Już od średniowiecza rozpoczęło się wyprowadzanie cmentarzy poza teren miasta. Do tej pory zmarli byli chowani w okolicach kościoła, a co zamożniejsi w samym kościele. Jakie to niosło skutki, nie trzeba chyba pisać. Wspomnę tylko, że Europę nawiedzały regularne i zbierające olbrzymie żniwo epidemie. Także w Piotrkowie – zwanym dzisiaj Trybunalskim, przyszedł czas na nowy – zlokalizowany poza murami miasta cmentarz. Podobno pierwszy pochówek odbył się tu już w 1796 roku, a od 1830 roku na cmentarzu regularnie chowano zmarłych.

Nekropolia została podzielona na trzy cmentarze, tj.: rzymskokatolicki, ewangelicko – augsburski oraz prawosławny.
Nieco z boku został ulokowany Nowy Cmentarz Żydowski, o którym niedawno pisałem tu-link.

Cytując wikipedię dalsza historia wyglądała tak:
————————-
„Pierwotnie na cmentarzu grzebano ubogich, szczególnie osoby zmarłe w czasie epidemii cholery. Zamożni mieszkańcy, co do zasady, aż do 1850 roku byli chowani na cmentarzach przykościelnych w obrębie granic miasta. W latach 1852–59 teren cmentarny został powiększony do 125 900 stóp kwadratowych (tj. około 1 ha) poprzez wykup kolejnych gruntów od prywatnych właścicieli[1]. W 1860 roku cmentarz otoczono ceglanym murem (wykorzystując częściowo cegły i kamienie z rozbiórki murów miejskich[4]) oraz wybudowano bramy, z których jedna prowadziła na cmentarz katolicki, zaś druga – na prawosławny. Cmentarz nie posiadał jeszcze wówczas wytyczonych alejek, pochówków dokonywano w sposób nieuporządkowany, zdarzały się przypadki wypasu na jego terenie bydła i wykopywania zwłok przez psy”.
————————-
W 1870 roku dokonano regulacji cmentarza – tj. wyrównanie terenu i podzielenie na kwatery. Więcej wiadomości na ten temat znajdziecie tu – link.

Szczególny rozkwit cmentarza nastąpił po utworzeniu w 1867 roku guberni piotrkowskiej, przez co miasto do odzyskania niepodległości w 1918 roku stało się jednym z najważniejszych ośrodków byłego zaboru rosyjskiego.

Tydzień temu miałem przyjemność uczestniczyć w wycieczce zorganizowanej przez Centrum Informacji Turystycznej, a po terenie cmentarza oprowadzał nas człowiek z olbrzymią wiedzą na temat naszej nekropolii – wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – pan Henryk Komar.

Zapraszam na fotorelację.

PS w opisach zdjęć podaję krótką informację o fotografowanych obiektach. Ale że, błądzić jest rzeczą ludzką, jeżeli więc pomyliłem się, proszę o poprawienie w komentarzu. M
PPS Relacja zawiera tylko część obiektów znajdujących się na cmentarzu. M
PPPS zdjęcia są mojego autorstwa, proszę o uszanowanie praw autorskich. M

Po cmentarzu oprowadzał nas wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa pan Henryk Komar
Po cmentarzu oprowadzał nas wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – pan Henryk Komar
Na konterfektach starych nagrobków możemy zobaczyć panującą w tym czasie modę.
Na konterfektach starych nagrobków możemy zobaczyć panującą w tym czasie modę.
Pod koniec XIX wieku, teren cmentarza został wyrównany i podzielony na kwatery.
W 1870 roku teren cmentarza został wyrównany i podzielony na kwatery.
Już tylko tydzień do Wszystkich Świętych.
Już tylko tydzień do Wszystkich Świętych.
Stare nagrobki przeplatają się z nowymi.
Stare nagrobki przeplatają się z nowymi.
Na niektórych nagrobkach pojawiają się kwiaty.
Porządki przed dniem Wszystkich Świętych cd.
A harcerze robią porządek na cmentarzu. Brawo młodzieży.
Harcerze robią porządki na cmentarzu. Brawo młodzieży.
Nagrobek Anny Hellwig - jednej z najbardziej utalentowanych polskich szachistek. Stąd szachy w centralnej części nagrobka.
Nagrobek Anny Hellwig – jednej z najbardziej utalentowanych polskich szachistek. Stąd szachy w centralnej części nagrobka.
Warto wspomnieć o zmarłym w 1982 roku Adamie Trybusie - cichociemnym i dowódcą łódzkiego AK.
Warto wspomnieć o zmarłym w 1982 roku Adamie Trybusie – cichociemnym i dowódcą łódzkiego AK.
Różne są interpretacje tego pomnika. Dla jednych to Matka Boska, ale dla drugich to zwykła płaczka. Bo w tych czasach płacz, głośny żal, zarezerwowany był dla kobiet.
Różne są interpretacje tego pomnika. Dla jednych to Matka Boska, ale dla drugich to zwykła płaczka. Bo w tych czasach płacz i głośny żal, zarezerwowany był dla kobiet.
Grób 10-letniego Stasia Peche. Znajoma rodziców - Maria Konopnicja, widząc ich żal, napisała wiersz, który został umieszczony na jego nagrobku.
Grób 10-letniego Stasia Peche. Przyjaciółka rodziców – Maria Konopnicka, widząc ich żal, napisała wiersz, który został umieszczony na jego nagrobku.
Uznany za najcenniejszy obiekt nekropolii nagrobek trojga dzieci Kańskich.
Uznany za najcenniejszy obiekt nekropolii nagrobek trojga dzieci Kańskich.
_mg_8816b-large
Pomnik jest dłuta Faustyna Cenglera i brał udział w Paryskiej Wystawie Rzeźby Nagrobnej, gdzie zdobył pierwsze miejsce.

_mg_8817-large

Nagrobek rodziny Spanów - właścicieli browaru i piotrkowskiego teatru, na scenach którego w swoim czasie występowała plejada znamienitych artystów.
Nagrobek rodziny Spanów – właścicieli browaru i piotrkowskiego teatru, na scenach którego w swoim czasie występowała plejada znamienitych artystów.

Jako ciekawostkę napiszę, że Piotrków nie bez kozery nazywany jest miastem browarników. Od stuleci słynął ze smacznego piwa, a obecnie znajduje się tu jeden z prężniejszych zakładów produkujących piwo – Browar Cornelius i znany w całej Polsce browar rzemieślniczy – Jan Olbracht. Na piotrkowskiej starówce niedawno powstało muzeum browarnictwa – link.

Nagrobek Karola Berdo.
Nagrobek Karola Berdo.

Karol Berdo to kolejna fascynująca postać. Ostatni dowódca Jednostki Inwalidów i Weteranów Królestwa Polskiego, jednostki wojskowej istniejącej w XIX wieku, a pozwalającej dożyć godziwej śmierci starym żołnierzom, którzy w innym wypadku byliby pozostawieni sami sobie. Takie to czasy były. Jednostka ta m.in. podczas wybuchu Powstania Styczniowego ochraniała pałac w którym rezydował wielki książę Konstanty – namiestnik Królestwa Polskiego.

Nagrobek Ludwika Morawskiego - Prezydenta Piotrkowa, w trudnych czasach gdy miasto było w zaborze rosyjskim.
Nagrobek Ludwika Morawskiego – Prezydenta Piotrkowa, w trudnych czasach po powstaniu styczniowym, gdy znikło Królestwo Polskie, a Kraj Prywislański – jak zaczęto nazywać ten teren, przeżywa intensywną rusyfikację.
Grób Masalskich z widocznym kartuszem w postaci herbu.
Grób Masalskich z widocznym kartuszem w postaci herbu.
Najstarszy zachowany, pochodzący z 1848 roku nagrobek. Jest to grób Florentyny Zahorskiej, a pierwotnie stał w innym miejscu.
Najstarszy zachowany, pochodzący z 1848 roku nagrobek. Jest to grób Florentyny Zahorskiej, a pierwotnie stał w innym miejscu.
Pomnik zasłużonej dla Piotrkowa rodziny Żarskich.
Pomnik zasłużonej dla Piotrkowa rodziny Żarskich.

Rodzina Żarskich ma dosyć bogatą historię i duże zasługi dla miasta i kraju. Jednak ze względu na ich powiązania z komunistami, nazwisko to budzi bardzo duże kontrowersje. Jednak bezspornym jest fakt, że po wojnie Żarscy tak zubożali, iż ostatni z nich, Zbigniew, organizując pochówek żony, nie był w stanie uiścić opłaty. Niech spoczywają w pokoju.

Bardzo popularnym sposobem zdobienia grobów w drugiej połowie XIX wieku było nawiązywanie do elementów naturalistycznych. Nieobrobione drzewa okolone bluszczem. Liście palmy oznaczają zwycięstwo, a kotwica symbol nadziei.
Bardzo popularnym sposobem zdobienia grobów w drugiej połowie XIX wieku było nawiązywanie do elementów naturalistycznych. Nieobrobione drzewo okolone bluszczem. Liście palmy oznaczają zwycięstwo, a kotwica to symbol nadziei.
Wybudowana przez ks. Juttnera kapliczka jest jedną z najcenniejszych budowli. Swoją stylistyką nawiązuje do starożytnej Grecji. Kilka lat temu została odnowiona z zewnątrz.
Wybudowana przez ks. Juttnera kapliczka jest jedną z najcenniejszych budowli. Swoją stylistyką nawiązuje do starożytnej Grecji. Kilka lat temu została odnowiona z zewnątrz.
Kaplica Juttnerów w środku.
Kaplica Juttnerów w wewnątrz.
Na ścianach można jeszcze dostrzec elementy oryginalnej polichromii.
Na ścianach można jeszcze dostrzec elementy oryginalnej polichromii.
Klepsydra - symbol upływającego czasu. Mężczyzna z kosą - chyba nie trzeba dalej pisać.
Klepsydra – symbol upływającego czasu. Mężczyzna z kosą – chyba nie trzeba dalej pisać.
Nagrobek zmarłego w 1915 roku artylerzysty austriackiego.
Nagrobek zmarłego w 1915 roku artylerzysty austriackiego.
Nagrobek brata Reymonta. Ich prawdziwe nazwisko brzmiało Rejment.
Nagrobek brata Reymonta. Ich prawdziwe nazwisko brzmiało Rejment.
Taki obelisk oznaczał gwałtowną śmierć. Choć nie musiało to oznaczać jakiś wypadek. Zmarły odszedł dla jego bliskich za szybko.
Taki obelisk oznaczał gwałtowną śmierć. Choć niekoniecznie chodziło o jakiś wypadek. Zmarły, po prostu, odszedł dla jego bliskich za wcześnie.
Jedna z bocznych alejek.
Jedna z bocznych alejek.
Piotrków był miastem wielu kultur. Żyli tu i umierali Polacy, Rosjanie, Żydzi, Ormianie i Niemcy.
Piotrków był miastem wielu kultur. Żyli tu i umierali Polacy, Rosjanie, Żydzi, Ormianie i Niemcy.
Sarkofagi swoją stylistyką nawiązywały do wzorów klasycyzmu - starożytnej Grecji i Rzymu.
Sarkofagi swoją stylistyką nawiązują do klasycyzmu – do starożytnej Grecji i Rzymu. Nagrobek powstańca listopadowego Kazimierza Zaleskiego.
Podwójne insygnia śmierci były stosunkowo rzadko stosowane. Takie istnieją na nagrobku Pogorzelskich. Są to skrzyżowane piszczele i odwrócone pochodnie.
Podwójne insygnia śmierci były stosunkowo rzadko stosowane. Takie istnieją na nagrobku Pogorzelskich. Są to skrzyżowane piszczele i odwrócone pochodnie.

_mg_8897-large

Jedna z alejek.
Jedna z alejek.
Część prawosławna z charakterystycznymi krzyżami.
Cmentarz prawosławny z charakterystycznymi krzyżami.
Grób i kaplica 17-letniej Tatiany Maksimownej Andriewy.
Grób i kaplica 17-letniej Tatiany Maksimownej Andriewy.
Warto też wspomnieć o największym darczyńcy, również tu spoczywającym - Witoldzie Gillerze.
Warto też wspomnieć o największym darczyńcy, również tu spoczywającym – Witoldzie Gillerze.

Tu spoczywa Witold Giller – oficer i uczestnik II wojny światowej. Największy donator cmentarza. Zapisał w testamencie 1/4 swojego majątku (tj. około dwustu pięćdziesięciu tys. zł) Towarzystwu Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – na rzecz renowacji zabytkowych nagrobków.

Na koniec zapraszam na chwilę z niezrównanym przewodnikiem panem Henrykiem Komarem, który opowiada o jeszcze jednym ciekawym obiekcie – o Kaplicy Burghardów.

Moi drodzy, to tylko część piotrkowskiej nekropolii, mam nadzieję, że zainteresowałem Was tym tematem. A chcących wspomóc działalność Towarzystwa Przyjaciół Piotrkowa Trybunalskiego – zajmującego się renowacją starych nagrobków, zapraszam na ich stronę internetową – link.

2 KOMENTARZE

  1. Komar był inicjatorem nadania rondu na Dmowskiego i AK imienia rodziny Żarskich .
    Taki pomysł to komunistyczna paranoja rekomunizacji

    • Zgadzam się z tą tezą. Ale też trzeba uczciwie napisać, że jest pasjonatem historii i wiele zrobił dla piotrkowskiej nekropolii. Pozdrawiam.

Comments are closed.